จะว่าไป ความร้ายที่รวบรวมมาก็มีหลายตัวเหมือนกันที่เป็น ‘ตัวร้ายต้นแบบ’ ในทำนองที่ว่าถ้านึกถึงวีรกรรมความร้าย เราจะนึกถึงตัวละครตัวนั้นทันที และในตอนนี้ เราก็มาถึงเรื่องของตัวร้ายที่คุ้นเคย พบเจอได้บ่อยๆ เพราะตัวร้ายประเภทนี้มักปรากฏในหนังหรือละครที่เราดูอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน เป็นตัวร้ายที่เราเรียกกันว่า ‘นางร้าย’ นั่นเอง

ส่วนใหญ่แล้ว นางร้ายในละครไทยมักมีหน้าที่ก่อกวนไม่ให้พระเอกกับนางเอกสมหวัง ซึ่งนอกจากจะก่อกวนในจอแล้ว พวกเธอยังสร้างความรำคาญให้กับคนดูนอกจอด้วยเสียงกรี๊ดที่ไม่รู้จะกรี๊ดไปทำไมอีก

เดี๋ยว...ออกทะเลทำไม กลับมาสู่เรื่องของนางร้ายตามหัวเรื่องกันก่อน 

แม้ว่าภาพของแม่เลี้ยงใจร้ายและเหล่าพี่สาวนอกไส้ใจดำจะเป็นตัวแทนของนางร้ายหรือตัวอิจฉาในปัจจุบัน แต่ภาพของนางร้ายทำนองนี้ก็ถูกเล่ามาตั้งแต่โบราณกาล ผูกติดมากับเทพนิยายที่เอาไว้ใช้เล่าให้เด็กๆ ฟังก่อนนอนเป็นร้อยๆ ปีมาแล้ว ซึ่งเมื่อเวลาผ่านไป โครงสร้างความบันเทิงแบบเทพนิยายก็ถูกนำมาปรุงแต่งให้เข้ากับยุคสมัย จนอาจเรียกได้ว่าโครงสร้างของมันไม่ต่างอะไรกับละครทุกวันนี้เลย 

ยกตัวอย่าง Cinderella แกนของเรื่องที่ว่าด้วยนางเอกผู้ถูกรังแกจากนางร้าย แต่ตอนจบก็ใช้มารยาและเล่ห์กลเพื่อครองรักกับพระเอกได้อย่างสุขสมก็ถูกผลิตซ้ำอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน ซึ่งไม่ใช่แค่แนวเรื่องที่เหมือนเดิมนะครับ บทบาทและหน้าที่ของตัวร้ายก็ถูกผลิตซ้ำ จนผมอยากเรียกการเกิดขึ้นของเรื่องราวทำนองนี้ว่าเป็นการสร้างจินตนาการเกี่ยวกับผู้หญิงที่ซ้ำไปซ้ำมาไม่รู้จบ โดยเฉพาะเรื่องของ ‘ผู้หญิงกับอารมณ์’

ลองดูความร้ายแบบแม่เลี้ยงใน Cinderella และเหล่าหม่อมแม่จากบ้านทรายทองสิครับ ความร้ายของพวกเธอมักถูกโยงเข้ากับ ‘ความเป็นหญิง’ ซึ่งอาจมีความหมายโดยนัยว่าที่ผู้หญิงมีลักษณะร้ายกาจเช่นนี้ก็เพราะไร้ซึ่งผู้ชายอยู่

ใน Cinderella เราจะเห็นได้เลยว่าครอบครัวของตัวละครหลักไม่มีผู้ชายเลยสักคน โดยเฉพาะ ‘พ่อ’ ที่เรามักจินตนาการให้เป็นหัวหน้าครอบครัวที่เที่ยงธรรม บ้านใน Cinderella จึงเป็นบ้านที่ถูกปกครองควบคุมกันเองโดยผู้หญิง ซึ่งการปกครองของเพศหญิงก็ถูกแต่งให้เต็มไปด้วย ‘ความอยุติธรรม’ ดังจะเห็นได้จากการร่วมกันเล่นงานซินเดอเรลล่าแบบผู้หญิงๆ เช่น ไม่ชอบหน้ากันด้วยความอิจฉาริษยา หรือการกลั่นแกล้งกีดกันต่างๆ นานา นัยสำคัญของเรื่องราวเหล่านี้เลยมีการเมืองเรื่องเพศแฝงอยู่อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ จนแม้ทุกวันนี้เราก็เชื่อกันว่าผู้หญิงมีอารมณ์เป็นที่ตั้ง ดังนั้นความแนบเนียนของสารที่ถูกส่งผ่านการสร้างตัวร้ายแบบหญิงๆ (จากนิทานโบราณมาถึงนางร้ายในละคร) จึงเป็นการให้ความชอบธรรมกับผู้ชายในการควบคุมผู้หญิงอยู่ในที

แต่ในโลกแห่งความจริง มันไม่สามารถแบ่งได้ว่าผู้หญิงใช้แต่อารมณ์หรือผู้ชายเป็นตัวแทนของเหตุผลเสมอไป แน่นอนว่ามันต้องปนเปไปตามเรื่อง แต่ภาพที่ถูกผลิตซ้ำจนกลายเป็นภาพจำมักมีแนวโน้มที่จะทำให้เรามองหรือตัดสินสิ่งต่างๆ โดยมีอคติทางเพศเจืออยู่—โอเค ผู้หญิงอาจจะเอาอารมณ์เข้าว่า แต่พวกเธออาจติดหลุมพรางของผู้ชายอยู่ก็เป็นได้

ถ้าเราดูโครงสร้างของเรื่องแบบง่ายๆ นางซินฯ ซวยก็เพราะพ่อตาย เลยถูกแม่เลี้ยงปกครองอย่างไม่ยุติธรรม ขณะที่ ‘พจมาน’ แห่ง บ้านทรายทอง ก็ควรจะมีความสุขตามฐานะ แต่กลับถูกโขกสับให้เป็นคนรับใช้ กวาดปล่องไฟจนได้ฉายาสาวขี้เถ้าตามซินเดอเรลล่า 

แต่ในตอนท้ายของเรื่อง ทั้งคู่ก็มีพระเอกมาช่วย นำไปสู่ครอบครัวที่มีผู้ชายเป็นหัวหน้าครอบครัว ฟื้นฟูโลกที่สมบูรณ์แบบและมีความสุขไปจนนิรันดร์