คุณคิดว่าภาพวาดหน้ามหาวิหารโนตเทรอะดามของ Claude Monet เกี่ยวกับกับห้องปฏิบัติการภารกิจไปดวงจันทร์นาซ่ายังไงครับ

ฝ่ายหนึ่งสะท้อนด้านอารมณ์ความรู้สึกสุดแสนนุ่มนวลอ่อนหวานที่ไม่อาจแทนค่าด้วยตัวเลข อีกฝ่ายมีสูตรสมการและการคำนวณเป็นคัมภีร์ที่ส่งมาจากพระเจ้า 

ความเหมือนน่ะหรือ?--- ทั้งสองอย่างต้องใช้ ความคิดสร้างสรรค์ ยังไงล่ะ

ใครต่อใครมักบอกให้เรามีความคิดสร้างสรรค์, พ่อแม่ ครูอาจารย์ เจ้านายในที่ทำงาน หรือแม้แต่รัฐบาลก็ยังอยากให้เรามีความคิดสร้างสรรค์ --- เคยรู้สึกแปลกๆ มั้ย? เพราะมันแปลว่าในเวลาปกติ เราไม่มีความคิดสร้างสรรค์อย่างนั้นหรือ? เปล่าเลย นี่คือสิ่งที่หนังสือเล่มนี้พยายามจะแย้งตั้งแต่หน้าแรก ๆ ความคิดสร้างสรรค์ ปรากฎอยู่ในชีวิตประจำวันของเราทุกวินาที อยู่ในทุกการกระทำ (หรือไม่กระทำ) ความคิดสร้างสรรค์ฝังอยู่ในดีเอ็นเอของเรา เป็นสะพานสำคัญที่ทำให้บรรพบุรุษของเราก้าวกระโดดออกจากทวีปแอฟริกา บินพุ่งไปถึงดาวพลูโตที่ปลายสุดขอบระบบสุริยจักรวาล

ด้วยความผู้เขียนทั้งสองมีภูมิหลังมาจากสาขาวิชาที่แตกต่างกัน David Eagleman เป็นนักประสาทวิทยา ศึกษาลักษณะทางกายภาพของสมองและการทำงานของระบบประสาท ส่วนอีกฝ่าย Anthony Brandt เป็นนักดนตรีคลาสสิก ประเด็นหรือข้อมูลที่หยิบขึ้นมากล่าวถึงในหนังสือเล่มนี้จึงมีทั้งส่วนที่เป็นวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี ศิลปะ หรือข้าวของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน ตั้งแต่ภาพวาดของจิตรกรชื่อดังจนถึงไปจนถึงรถแทร็กเตอร์ไอน้ำสมัยศตวรรษที่ 19 

สิ่งที่สำคัญในสายตาผมคือ ผู้เขียนทั้งสองพยายามแสดงให้เห็นว่า ความคิดสร้างสรรค์ นั้นไม่ใช่เรื่องของงานอาร์ตหรือศิลปะอย่างเดียว แต่ทุกอย่างในชีวิตมนุษย์ที่ทำสิ่งต่าง ๆ ให้ผิดไปจากปกติ สมองของมนุษย์ทำงานบนพื้นฐานของการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ๆ ขึ้นอยู่เสมอ ทีละเล็ก ทีละน้อย โดยสะสมจากสิ่งต่างๆ ที่เราประสบพบเจอ ทั้งจากงานศิลป์หรือเทคโนโลยีต่าง ๆ และสิ่งละอันพันละน้อยที่เราอาจไม่ได้เรียกมันว่า "สิ่งสร้างสรรค์" ด้วยซ้ำ เพียงแต่มันนั้นไม่ได้ปรากฏตัวออกมาในรูปแบบที่เราคุ้นชิน สมองของเราบิดเบน (bending) แยกส่วน (breaking) และหลอมรวม (blending) สิ่งต่าง ๆ ให้เป็นสิ่งใหม่อยู่เสมอ 

ลองนึกถึง iPhone เป็นตัวอย่าง จริง ๆ แล้วมันประกอบขึ้นจากเทคโนโลยีที่มีคนคิดมาแล้วก่อนหน้า แต่เหตุผลที่สตีฟ จ็อบกลายมาเป็นพระเจ้าได้ ก็เพราะโทรศัพท์เครื่องนี้มีลักษณะการออกแบบบางอย่างที่กระตุ้นให้คนใช้ได้สะดวกกว่า สนุกกว่า และ "อาร์ต" กว่า ผู้เขียนยังได้เทียบกับวัตกรรม ผลิตภัณฑ์ หรืองานศิลป์ชิ้นอื่น ๆ ที่แสดงให้เห็นความดำเนินไปไม่หยุดยั้งของสมองมนุษย์ที่ "ขี้เบื่อ" --- พวกเราเป็นสัตว์ที่โหยหาความแปลใหม่อยู่เสมอ

อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนก็บอกเราด้วยว่า "งานสร้างสรรค์" เกิดขึ้นเรื่อย ๆ ก็จริง แต่ไม่ใช่ว่าทุกชิ้นจะอยู่รอดและส่งผลกระทบต่อสังคม จริง ๆ แล้วก่อนมี iPhone ก็มีความพยายามจะที่จะสร้าง smart phone มาแล้ว แต่องค์ประกอบด้านอื่นยังไม่พร้อมบ้าง โครงสร้างสาธารณปโภคยังไม่ดีทำให้ต้นทุนสูง หรือคนยังไม่เห็นความจำเป็นบ้าง สุดท้ายความสร้างสรรค์ที่เป็นเรื่องของอัจฉริยบุคคล สุดท้ายมันก็กลับมาที่สังคมว่าจะยอมรับหรือเห็นคุณค่าหรือไม่ งานสร้างสรรค์บางอย่างมองมุมหนึ่งอาจจะเจ๋ง แต่มันใช้ไม่ได้ ก็หายไป แค่นั้น

ผมอยากแนะนำหนังสือนี้ให้ทุกคนอ่าน โดยเฉพาะครูหรือคนที่มีหน้าที่ดูแลนโยบายในระดับต่าง ๆ เพราะหัวใจของหนังสือเล่มนี้คือ การพูดถึงการพัฒนาคนและการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ เพื่อ การอยู่รอดของทั้งบุคคลและสังคม ผู้เขียนใช้ภาษาง่าย ๆ ในการถ่ายทอดและยกตัวอย่างละเอียด จนในบางครั้งรู้สึกว่าเหมือนกำลังเล่าให้เด็กฟัง แต่ผมว่านั่นเป็นข้อดีที่คิดว่าสามารถชวนให้ทุกคนมาอ่านกันได้

สุดท้ายแล้วผมคิดว่าหนังสือเล่มนี้กำลังบอกเราว่า เผ่าพันธุ์มนุษย์นั้นพัฒนาตัวเองเสมอ  เหมือนที่ตอนหนึ่งของหนังสือตั้งชื่อว่า A World without Timelessness คือไม่มีคำตอบได้ใช้ได้นิรันดร์ คำตอบของเราคือคำตอบของปัจจุบัน  การวางแผนล่วงหน้าหลายสิบปีอาจเป็นเรื่องดีในสายตาคนกลุ่มหนึ่ง แต่ในภาวะแวดล้อมที่โลกหมุนไปเร็วขึ้นเป็นพันเท่า ไม่มีทางที่จะแน่ใจได้เลยว่า สิ่งที่เราเตรียมไว้จะดีพอสำหรับคนรุ่นถัดไป เว้นเสียแต่ว่าเราจะบ่มเพาะเด็ก ๆ ให้มีความสร้างสรรค์ได้มากที่สุด เพื่อให้เขาพร้อมแก้ปัญหาของตัวเองให้ดีที่สุด

ยัวร์ส,

มะเขือ.

The Runaway Species: How Human creativity Remakes the World  Anthony Brandt และ David Eagleman เขียน.  2017.  Canongate Books Ltd.