“ลิลิตคือ หนังสือที่แต่งด้วยคำประพันธ์

ประเภทโคลงและร่ายสลับกันเป็นช่วง”

หนังสือเล่มนี้ถือว่าเป็นวรรณคดีที่ยอดเยี่ยมทั้งด้านเนื้อหา แฝงด้วยข้อคิดทั้งบาป บุญ คุณ โทษ

ความจงรักภักดี ความรักในบุพการี

และสุดยอดโคลงและร่ายที่หาผู้ใดเทียบไม่ได้

      เรื่องลิลิตพระลอเป็นเรื่องราวโศกนาฏกรรมแห่งรักของทั้งสามคนที่เริ่มต้นและจบลงแบบไม่สมหวัง ซึ่งไม่ปรากฎนามผู้แต่งด้วยประการใด และทำให้เรารู้สึกรักในตัวละครแต่ละตัวได้ หากมองตามความเป็นจริงแล้ว เราจะพบว่า ไม่มีเล่ห์กลหรือไสยศาสตร์ใดเท่ากับอารมณ์ของพระลอ พระเพื่อนและพระแพง และสุดท้ายอดที่จะสงสารไม่ได้ในชะตากรรมของทุกคน

-1-

เสียงฦา

     เมืองสรวงและเมืองสรอง เป็นศัตรูกันเพราะพระยาแมนสรวงอยากได้เมืองสรองของพระเจ้าพิมพิสาคร เลยจัดทัพไปทำศึกสงครามและตัดคอพระเจ้าพิมพิสาครทิ้ง ซึ่งท้าวพิไชยพิษณุกร พระโอรสขึ้นครองราชย์ และในไม่ช้า พระยาแมนสรวงถึงแก่กรรม บุตรชายคือ พระลอขึ้นครองราชย์

      พระมารดาของพระลอได้ให้พระลอแต่งงานกับนางลักษณะวดี ซึ่งทั้งคู่รักกันและอยู่ด้วยกันอย่างสงบสุข เนื่องด้วยความรูปงามของพระลอลือไปไกล ไปทั่วสารทิศ ว่ารูปงามดุจดั่งเทพองค์อินทร์ดั่งคำกล่าวว่า

     "รอยรูปอินทรหยาดฟ้า      มาอ่าองค์ในหล้า

แหล่งให้คนชม                     แลฦา"

     จากคำบอกเล่านี้ พระเพื่อน พระแพง อดที่อยากเห็นรูปของพระลอให้ได้ก่อนตาย เพราะเกิดหลงรักในรูปจากคำบอกกล่าว เลยอยากได้เชยชมสักครั้งหนึ่ง ดังนั้น ทำให้พระเพื่อน พระเเพง เจ็บไข้ได้ป่วย 

เมื่อพระพี่เลี้ยงสอบถาม ได้ความว่า

     "เสียงฦาเสียงเล่าอ้าง       อันใด (พี่เอย)

เสียงย่อมยอยศใคร              ทั่วหล้า

สองเขือพี่หลับใหล                ลืมตื่น (ฤาพี่)

สองพี่คิดเองอ้า                    อย่าได้ถามเผือ"

-2-

เล่ห์เพทุบาย

     นางรื่น นางโรย พี่เลี้ยงทั้งสองของพระเพื่อน พระแพงออกอุบายให้คนค้าขายไปพูดถึงโฉมของทั้งสองที่เมืองสรวง ให้พระลอได้ยิน พระลอนั้น เมื่อได้ยินรู้สึกหลงรัก แต่ก็ยังยึดมั่นในความผิดชอบชั่วดี ต่อความกตัญญูรู้คุณแม่และรักในภรรยา พระลอเลยยังไม่เสด็จไป ร้อนใจไปถึงสองพี่เลี้ยงของพระเพื่อน พระแพง ที่สงสารพระนางทั้งสองอย่างยิ่ง ที่รอแล้วรอเล่า พระลอก็ยังไม่มา

     นางรื่น นางโรย ขอความเมตตาจากปู่เจ้าสมิงพรายให้ออกอุบายให้ความช่วยเหลือ ปู่เจ้าสมิงพรายบอกกับสองพระพี่เลี้ยง ว่า เจ้าไม่ต้องเอาอามิสสิ่งใดมาให้ข้า 

“เพราะแค่มีคนเคารพซื่อสัตย์ต่อกันก็เพียงพอแล้ว 

สิ่งของไหนจะเทียบกับจิตใจที่ดีงามได้”

     ปู่เจ้าสมิงพราย ผู้นี้เป็นผู้เคร่งครัดในหลักธรรม รักษาสัจจะและชอบปลีกวิเวกอยู่คนเดียว ซึ่งเมื่อทราบด้วยญาณและรู้ว่า พระพี่เลี้ยงสองคนนี้เป็นคนดี และเป็นคนที่จงรักภักดีต่อนาย แลเมื่อเห็นพระเพื่อน พระแพง เป็นคนดี แลตกทุกข์ได้ยากอย่างแท้จริง จึงมีใจคิดจะช่วยให้พระเพื่อน พระแพงสำเร็จสมความปรารถนา

-3-

โดนเสน่ห์

      พระลอต้องมนตร์ จากปู่เจ้าสมิงพรายที่ท่านทำให้พระลอหลงใหลและรู้สึกไม่สบายกายไม่สบายใจอย่างมาก และอยากไปเจอพระเพื่อน พระแพง

      "ฝันเห็นพระเพื่อนไท้      แพงทอง

สองแนบนอนแนบสอง          ตราบไท้

สองศรีสอดกรตระกอง          กอดราช (แลนา)

ชวนชักไปไล้ไล้                   สู่บ้านเมืองสอง"

     พระนางบุญเหลือมารดาของพระลอก็อดสงสารลูกไม่ได้ที่เกิดเหตุแบบนี้ ไม่รู้เพราะเวรกรรมใดบันดลให้ลูกต้องมาเป็นเช่นนี้ จึงสั่งให้ตามหาหมอมาแก้ แล้วหมอสิทธิไชยสามารถแก้มนตร์ได้สำเร็จ

     ปู่เจ้าสมิงพราย ได้แต่งทัพสู้ศึกกับพวกเหล่าเทวาอารักขาที่รักษาพระลอไว้กับหมอสิทธิไชย จนหมอสิทธิไชย พบว่า นี่น่าจะชะรอยเป็นกรรมของพระลอที่ต้องพลัดพราก เพราะทัพของปู่เจ้าสมิงพรายทำลายเทพที่รักษาจนหมดสิ้น จึงแจ้งพระนางบุญเหลือ ว่า ควรจำเป็นต้องปล่อยพระลอไป ซึ่งพระนางบุญเหลือพยายามห้ามปรามลูกอีกครั้ง แต่ลูกไม่ฟัง เลยจำใจต้องปล่อยไป

"ถึงแม้นทุกข์เพียงใดก็ตาม

ต้องยอมตามถามใจให้ไปหา

จากครั้งนี้เหมือนจากกันทุกเพลา

ต้องจากลาจากเมืองสรวงไป

ถึงคราวเคราะห์หนนี้ให้ลาจาก

ชะรอยรากกรรมเก่าเป็นแน่ไหน

ต้องพรากลูกจากอกแม่ไปเท่าไร

ชะรอยใจแยกจากกันนิจนิรันดร์

ลูกเอ๋ย แม่รักไม่อยากให้จาก

เหตุที่พรากเพราะบาปครั้งก่อนนั้น

อยากได้เมืองเขามาครองกัน

จนเหตุศรพลันปักอกใจระทมทุกข์"

-4-

พบกันเพื่อพราก

      ก่อนออกเดินทาง พระลอได้ตรวจสอบชะตาพบว่า ชะตาจะขาด พระลอได้ไปลานางลักษณะวดี นางไม่ได้อยากให้ไป จึงมีอาลัยรักต่อกัน และพระลอกล่าวกับภรรยาผู้เป็นที่รักถึงบาป บุญว่า ชะรอยกรรมเก่าจะมาดลให้ต้องลาจากไป

      "สิ่งใดในโลกล้วน          อนิจจัง

คงแต่บาปบุญยัง                  เที่ยงแท้

คือเงาติดตัวตรัง                   ตรึงแน่น (อยู่นา)

ตามแต่บุญบาปแล้                ก่อเกื้อรักษา"

      พระนางลักษณะวดีก็ไม่คลายโศก ทำให้พระลออดเป็นห่วงไม่ได้ เพราะรักใคร่กันมานาน แต่พยายามปลอบใจ ใจจริงในตอนนั้นก็ไม่อยากจากไปแล้ว เพราะรักนางลักษณะวดีอย่างมากสุดหัวใจ แต่อีกใจหนึ่งก็ต้องไป จนสุดท้ายพระลอก็ตัดสินใจไปกับ ขวัญและแก้ว พี่เลี้ยงทั้งสองคน

      พระลอได้ตามไก่ฟ้าของปู่เจ้าสมิงพราย จนได้เจอกับพระเพื่อน พระแพง และรักกันในที่สุด ด้วยท้าวพิไชยพิษณุกรผู้เป็นพ่อทราบข่าว ก็หาเคืองไหม กลับคิดว่า เป็นการดีที่ทั้งสองเมืองจะได้ปรองดองกัน และด้วยความรักลูกทั้งสอง จึงจะจัดงานอภิเษกสมรสให้อย่างสมพระเกียรติ

-5-

กรรมตามสนอง

     ความไปถึงท้าวย่า ผู้ดูแลพระเพื่อน พระแพง มีอันเคือง จึงไปบอกกับพ่อของพระเพื่อน พระแพง ให้หาทางกำจัด แต่พ่อของพระเพื่อน พระแพงคุยกับแม่เลี้ยงว่า เคืองกันไปก็เท่านั้น คนตายก็ไม่สามารถฟื้นมาได้ เราอย่าปล่อยความโกรธ ความอาฆาต พยาบาทให้ทำร้ายใครอีกเลย เพราะเเค่นี้ พวกเราทุกคนก็เจ็บกันมามากพอแล้ว

      ท้าวย่า วางแผนบิดเบือนราชโองการของพ่อของพระเพื่อน พระเเพง ว่า ท่านสั่งให้กำจัดพระลอ ดังนั้น ทุกคนเลยต้องไปกำจัดตามคำสั่ง  ซึ่งพี่เลี้ยงทั้งสี่คนสู้ด้วยความจงรักภักดีและตายในที่สุด ส่วนพระลอ พระเพื่อนและพระแพงสู้กับคนที่ท้าวย่าส่งมาเต็มที่ จนต้องศรธนูตายกันทั้งสามคน

      ความไปถึงท้าวพิไชยพิษณุกร ผู้เป็นพ่อของพระเพื่อน พระแพง จึงจับคนเหล่านั้นพร้อมท้าวย่าไปประหารชีวิต (กรรมตามสนอง) และส่งข่าวไปบอกยังพระนางบุญเหลือและพระนางลักษณะวดี ซึ่งคงความโศกเศร้าอย่างมาก พระนางบุญเหลือขอแบ่งอัฏฐิธาตุมา และทั้งสองเมืองปรองดองกันในที่สุด

5 เหตุผลที่เลือกอ่านหนังสือเล่มนี้

1. อารมณ์เหนือเหตุผล

     เรื่องของเรื่องคือ พระลอท่านแอบรับฟังคำจากคนค้าขายแล้วก็แอบอยากพบพระเพื่อน พระแพงอยู่แล้ว พอโดนเล่ห์เสน่หาอีก ยิ่งทำให้หลงใหลอยากพบเข้าไปใหญ่ พอได้พบก็หลงรัก ทุกอย่างมันล้วนเป็นห้วงของความคิดที่ติดหล่มในห้วงของอารมณ์

“หากปล่อยอารมณ์เหนือเหตุผล

แล้วไซร้ย่อมนำความทุกข์มาให้”

2. ความผิดชอบชั่วดี

     จากที่พบในเรื่องจะเห็นว่า พระลอรู้จักรับผิดชอบชั่วดี ในการที่รักแม่และภรรยา แถมปู่เจ้าสมิงพรายถึงเป็นหมอทำเสน่ห์ก็ยังรู้ผิดชอบชั่วดี ที่ทำไปเพราะเห็นแก่ความจงรักภักดีของทั้งสองพี่เลี้ยง และยอมรับว่า นี่คือสิ่งที่ผิด ซึ่งจะพบว่า ทั้งสองคนสามารถแยกแยะความชั่วและความดีออกได้

“การแยกแยะว่าสิ่งใดผิด สิ่งใดถูก

เราจะไม่ทำผิด แต่จะทำสิ่งที่ถูก

หากแม้นทำผิดพลาดไปแล้ว ก็ต้องรีบแก้ไขปรับปรุง”

3. การให้อภัย

      ท้าวพิไชยพิษณุกรผู้เป็นพ่อของพระเพื่อน พระแพง อภัยให้กับสิ่งที่เมืองสรวงทำ เพราะถึงแม้จะโกรธเคืองกันไป คนตายก็ไม่ฟื้นขึ้นมาอยู่ดี และพระลอคนละคนกันอีกด้วย สู้คืนดีต่อกัน ให้อภัยกัน ปรองดองกันจะดีกว่า ถ้าหากท้าวย่ายอมให้อภัย เรื่องคงไม่จบเช่นนี้

“อภัยทานเป็นทานที่ทำยาก

แต่ทำได้จะเกิดผลดีเฉพาะตน

และเป็นที่รักใคร่ของผู้อื่นอีกด้วย”

4. กรรมคือการกระทำ

      จากที่เห็นจะพบว่า ทุกอย่างล้วนเป็นกรรมลิขิตที่เกิดจากการกระทำของตัวเองทั้งสิ้น คราแรก พ่อของพระลอไปเอาเมืองของคนอื่นเขา ฆ่าเขาไป แล้วสุดท้าย พระลอถูกแผนการของท้าวย่าฆ่าในเมืองสรอง และท้าวย่าถูกประหาร ซึ่งสุดท้ายเจอแต่เรื่องสูญเสีย เพราะการกระทำที่เป็นกรรมของตน จึงส่งผลให้เป็นเช่นนี้

“กรรมดี กรรมชั่ว อยู่ที่ตัวทำ

ไม่มีลิขิตใดเหนือกรรมนั้นได้”

5. ทุกข์เกิดจากการกระทำ

       ท้าวย่ารู้สึกโกรธ แค้นเคืองอย่างมาก จนวางอุบาย บิดเบือนราชโองการทำให้ชีวิตตายตกตามกันไปถึง ๗ ชีวิตไม่ว่าจะเป็นพระลอ พระเพื่อน พระแพง นางรื่น นางโรย นายแก้วและนายขวัญ หลังจากนั้นโทษที่ตัวเองกระทำก็ต้องโทษประหารชีวิตเช่นกัน

“ให้ทุกข์แก่ท่าน ทุกข์นั้นถึงตัว”

เราเรียนรู้เรื่องราวของวรรณคดีชิ้นนี้ ว่า เป็นเรื่องราวของการชี้ให้เห็นถึงตัวบาปว่าเป็นเช่นไร ตัวบุญนั้นเป็นเช่นไร

“บาป บุญ คุณ โทษ อยู่ที่ความศรัทธาและความเชื่อ

ถึงแม้ใครจะไม่เชื่อ ก็ลองตรองสักนิด 

จะพบว่า มันเป็นความจริง

ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว” 

ความรักอาจจบลงตรงจาก

ที่ต้องพรากจากกันตลอดไป

ไม่ว่าใครจะกล่าวว่าอย่างไหน

ไม่มีสิ่งใดหนีพ้นกรรมที่ทำมา

กรรมลิขิตให้ชีวิตเป็นแบบนี้

ชีวิตดีชั่วที่ตัวทำเป็นหนักหนา

หามิมีเทวาใดลิขิตทุกชีวา

มาแล้วลาต้องจากกันทุกชีวี

“ขอบคุณสำหรับการอ่านเรื่องเล่านี้จนจบค่ะ เรามาใช้เวลาในการฝึกตนทำตนให้ดีนั้นแหละดี”

Look a Breathe